Jak długo zwykle trwa proces spadkowy?

Sądowe postępowania spadkowe to często proces długotrwały i zwykle dochodzi do niego, gdy jest wiele kwestii spornych. Sprawy spadkowe u notariusza są krótkie (trwają kilka godzin), ale za to więcej kosztują. W tym ostatnim przypadku rozstrzyga się sprawy spadkowe, które nie budzą żadnych wątpliwości prawnych (np. jest tylko jeden spadkobierca). 

Gdy chcemy złożyć proste oświadczenie o przyjęciu spadku albo o jego odrzuceniu, możemy to zrobić przed notariuszem albo w sądzie rejonowym, któremu podlega okręg naszego miejsca zamieszkania. Oświadczenie takie notariusz lub sąd przesyła niezwłocznie, wraz z załącznikami, do sądu zajmującego się sprawami spadkowymi.

Jak wygląda proces spadkowy?

Sądowy proces spadkowy to często bardzo złożona i długotrwała procedura. Dochodzi do niego w przypadku, gdy ostatnia wola budzi wątpliwości prawne lub gdy potencjalni spadkobiercy chcą podważyć jej (zwykle niekorzystne) zapisy. Wraz z rozpoczęciem procesu spadkowego, sąd przejmuje pełną kontrolę nad zawartością spadku. 

Spadek zabezpiecza sąd właściwy, w którego obszarze znajduje się mienie będące w chwili otwarcia spadku w posiadaniu spadkodawcy. 

W przypadku gdy przedmiotem zabezpieczenia są prawa majątkowe należące do spadkodawcy, właściwym organem jest sąd z rejonu zamieszkania osoby z tym prawem majątkowym. Ale gdy takiej osoby nie ma, to sąd, w którego okręgu jest przedmiot świadczenia/prawa. Jeśli wykonanie prawa majątkowego jest powiązane z koniecznością posiadania odpowiedniego dokumentu, właściwy będzie sąd, w którego okręgu dokument taki się znajduje.

Zabezpieczenie spadku przez sąd

Sąd dokonuje zabezpieczenia spadku na wniosek lub z urzędu. Wniosek taki może zgłosić każda osoba/instytucja, która udowodni, że jest: 

• spadkobiercą, 
• uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, 
• wykonawcą testamentu, 
• zarządcą sukcesyjnym, 
• tymczasowym przedstawicielem, 
• współwłaścicielem rzeczy, 
• współuprawnionym do praw pozostałych po spadkodawcy, 
• wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy,
• Skarb Państwa (naczelnik właściwego urzędu skarbowego).

Co powinien zawierać wniosek?

Przede wszystkim udowodnienie okoliczności, które go uzasadniają. Spadek zabezpiecza się z urzędu, jeśli sąd otrzyma informację, że:

spadkobierca jest nieznany, nieobecny, nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych i nie posiada ustawowego przedstawiciela;

organy administracji rządowej lub jednostki samorządu terytorialnego zastosowały niezbędne środki z powodu niebezpieczeństwa naruszenia rzeczy, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu spadkodawcy.

Należy również dodać, że postanowienie sądowe o zabezpieczeniu spadku lub zmianie środka zabezpieczenia musi zostać wykonane natychmiast, z chwilą jego wydania. Na takie postanowienie dotyczące zabezpieczenia spadku przysługuje formalne zażalenie. W sądzie pierwszej instancji można wstrzymać wykonanie postanowienia, aż do czasu rozstrzygnięcia złożonego zażalenia.

Co dzieje się podczas procesu spadkowego?

1. Przede wszystkim sąd musi rozstrzygnąć, kto jest spadkobiercą. Stwierdza, czy spadkodawca w ogóle pozostawił jakiś testament. Często sąd wzywa określoną osobę do ujawnienia testamentu, gdyż jest podejrzenie, że dokument taki właśnie znajduje się u niej. Kiedy już dojdzie do złożenia testamentu, sąd otwiera i ogłasza ostatnią wolę spadkodawcy. Zdarza się, że w trakcie postępowania złożonych zostało kilka testamentów jednego spadkodawcy. Wówczas sąd decyduje, że otwarte i ogłoszone będą wszystkie te dokumenty.

2. Ważną informacją dla spadkobierców jest kwestia lokalizacji sądu, który zajmuje się ich spadkiem. Postępowanie spadkowe prowadzi wyłącznie sąd, w którego okręgu miał miejsce ostatni pobyt zwykły spadkodawcy. W sytuacji, gdy nie da się ustalić takiego miejsca, sprawę spadkową obejmuje sąd, w którego okręgu znajduje się cały spadek lub jego część.

3. Najważniejszym momentem procesu spadkowego jest postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Odbywa się to na drodze rozprawy, na którą sąd wzywa wnioskodawcę oraz pozostałych spadkobierców testamentowych i ustawowych.

4. W trakcie postępowania spadkowego, czyli przed ostatecznym objęciem spadku przez spadkobierców, sąd sprawuje opiekę nad majątkiem spadkowym. Może do tego wyznaczyć np. kuratora, który w imieniu sądu będzie sprawował taką opiekę. Często też zdarza się, że wnioskodawca sprawy spadkowej nie dostarcza inwentarza spadku. Sąd zmuszony jest wówczas do wydania postanowienie o sporządzeniu takiego spisu.

3. Zgodnie z prawem spadkowym, gdy majątek ze spadku lub przedmioty, które wchodzą w jego skład, są współwłasnością pochodzącą z innego tytułu niż dziedziczenie, podział spadku i zniesienie tej współwłasności mogą być złączone w jednym postępowaniu sądowym.

4. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku może się odbyć wcześniej niż samo formalne stwierdzenie i zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Sąd może takie „wczesne” postanowienie wydać już podczas postępowania działowego.

5. Jak już wspomniano, osoba, która przechowuje testament, musi złożyć go w sądzie spadkowym zaraz po śmierci testatora. Wyjątkiem jest tutaj sytuacja, kiedy testament złożony jest w kancelarii notarialnej. W przypadku gdy osoba przechowująca testament nie będzie chciała go ujawnić, sąd może nakazać jego złożenie, stosując tryb przewidziany do wyjawienia przedmiotów spadkowych.

6. Ostateczna decyzja, o tym kto i w jakiej części otrzyma spadek, przypada oczywiście sądowi. Stwierdzenie nabycia spadku może też dotyczyć innych osób niż te, które zostały wskazane przez wnioskodawców i uczestników postępowania. Ostateczne postanowienie spadkowe wymienia testatora oraz wszystkich spadkobierców, a także wysokość ich udziałów w spadku. Co więcej, sąd również ustala i ogłasza, że w skład spadku będzie wchodzić przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym.

7. Wykaz inwentarza. Z wielu powodów bardzo ważny element postępowania spadkowego. Wykaz inwentarza może złożyć do sądu spadkobierca/spadkobiercy (przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza), zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu. Złożenie wykazu inwentarza wiąże się z podejrzeniem, że spadek obarczony jest długami. 

Co znajduje się w wykazie inwentarza?

Wykaz taki zawiera starannie zebrane i opisane przedmioty należące do masy spadkowej. Zawarte są także przedmioty z zapisów windykacyjnych. W tym przypadku podana jest wartość według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. Wykaz zawiera także długi spadkowe i ich wysokość na chwilę otwarcia spadku. Wykaz inwentarza trzeba złożyć przede wszystkim w sądzie spadkowym. Oczywiście można to także uczynić w sądzie, którego okręg obejmuje miejsce zamieszkania osoby składającej wykaz. 

Sądowy podział spadku

Sądowy podział spadku zwykle obejmuje całą masę spadkową. Bywają jednak sytuacje, że sąd dokonuje podziału jedynie na części masy spadkowej. Sądowy częściowy dział spadku może nastąpić w szczególności z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. A wszystko zaczyna się od wniosku o dział spadku. We wniosku trzeba zawrzeć postanowienie o nabyciu spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia. Ważny jest także spis inwentarza i informacje jakie testamenty sporządził testator. No i oczywiście, gdzie te testamenty się znajdują. Jeśli nie dokonano spisu inwentarza majątku spadkowego, wówczas wniosek powinien jasno wskazywać majątek do podziału.

Ile w praktyce może trwać proces spadkowy?

Zwykle od dnia złożenia wniosku w sądzie do dnia wyznaczenia rozprawy spadkowej mijało do 6 miesięcy. Tak było przed pandemią. Obecnie czas oczekiwania na rozprawę może się wydłużyć do okresu 9-12 miesięcy. Trudne jest jednoznaczne ustalenie, ile może potrwać proces spadkowy. Uzależnione jest to od bardzo wielu czynników, np. - czy testament jest podważany, czy jest ważny, i ilu jest spadkobierców. Praktyka sądowa wskazuje, że proces spadkowy może zakończyć się na jednej rozprawie, albo na kilku. Tak więc musimy liczyć się z sytuacją, że ostateczne rozstrzygnięcia zapadną nawet po 2-3 latach.