Jak zostać dawcą narządów po śmierci?

Według polskiego prawa, narządy człowieka mogą być pobierane ze zwłok w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych oraz dydaktycznych. Dotyczy to także pobierania narządów podczas sekcji zwłok. Podstawą prawną tego procesu jest "Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów." z 2005 roku.

Kto może zostać dawcą narządów po śmierci?

Teoretycznie każdy z nas. W ustawie możemy przeczytać, że osoba pełnoletnia nie musi nigdzie zgłaszać, że chce po swojej śmierci przekazać swoje narządy do przeszczepienia. Obowiązuje tutaj tzw. zasada domniemanej zgody, co oznacza, że wszyscy jesteśmy potencjalnymi dawcami narządów. Lekarze po stwierdzonym zgonie pacjenta nie muszą więc prosić rodziny o wyrażenie zgody na pobranie.

Kiedy nie można rutynowo pobrać narządów?

1. Tylko w sytuacji, jeżeli osoba zmarła wyraziła za życia sprzeciwu wobec pobrania komórek, tkanek lub narządów ze swoich zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia. W przypadku małoletniej osoby sprzeciw może wyrazić za życia przedstawiciel ustawowy (rodzice, opiekun prawny). W sytuacji, gdy małoletni ma ukończone 16 lat, sprzeciw może wyrazić sam.

2. W ustawie istnieje jeszcze jeden zapis, który ogranicza prawo lekarzy do rutynowego pobrania narządów do przeszczepu. Chodzi o sytuację, w której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zgon osoby nastąpił w wyniku przestępstwa. Wtedy pobranie narządów może odbyć się po uzyskaniu zgody od prokuratora. Jeśli mamy do czynienia z osobą niepełnoletnią, zgodę na taki zabieg może wydać sąd rodzinny.

Jak wyrazić sprzeciw wobec pobrania narządów po śmierci?

1. Sprzeciw taki można zgłosić poprzez zarejestrowanie braku zgody na pobranie narządów w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Można tego dokonać poprzez:

a) wpis w centralnym rejestrze sprzeciwów;

b) oświadczenie pisemne z własnoręcznym podpisem;

c) oświadczenie ustne złożone przy co najmniej dwóch świadkach (potwierdzone przez nich pisemnie).

2. Organ, który prowadzi rejestr sprzeciwów, zobowiązany jest do poinformowania osoby zainteresowanej o wpisie sprzeciwu lub jego wykreśleniu z bazy, niezwłocznie drogą przesyłki poleconej.

3. Informację o sprzeciwie (lub braku) danej osoby wobec przeszczepu swoich narządów, organ zarządzający rejestrem musi niezwłocznie przekazać lekarzowi, który o to wystąpił (lub osobie przez niego upoważnionej).

Jakie dane osobowe znajdują się w centralnym rejestrze sprzeciwów?

1) imię i nazwisko;

2) datę i miejsce urodzenia;

3) numer PESEL, jeżeli posiada;

4) adres i miejsce zamieszkania;

5) datę oraz miejscowość, w której sprzeciw albo jego cofnięcie zostały sporządzone;

6) datę wpłynięcia sprzeciwu albo datę wpłynięcia zgłoszenia o wykreślenie

wpisu sprzeciwu. 

Kiedy można pobrać narządy do przeszczepu?

W Polsce pobranie narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu, tzw. śmierci mózgowej. Śmierć mózgu stwierdza komisja lekarska i informuje o tym rodzinę zmarłego. Równocześnie zawiadamia o zamiarze pobrania narządów do przeszczepienia. W tym momencie rodzina może stwierdzić o sprzeciwie zmarłego wobec przeszczepu narządów. Lekarze oczywiście musi respektować tę wolę. Warto dodać, że nowelizacja Ustawy Transplantacyjnej wprowadziła również możliwość pobierania narządów po stwierdzeniu nieodwracalnego zatrzymania krążenia. Jest to obecnie około 10 procent wszystkich przeszczepów w Polsce.

Śmierć mózgu

Według ekspertów Poltransplantu, „trwałe uszkodzenie pnia mózgu ustala się na podstawie braku określonych odruchów nerwowych i braku spontanicznej czynności oddechowej.” Ta metoda (diagnozowanie) ustalania śmierci pnia mózgu jest oczywiście efektem badań klinicznych i w dotychczasowej praktyce sprawdza się w 100 procentach. 

Czy biorca może dowiedzieć się kim jest dawca narządu?

Tego typu informacja nigdy nie dotrze do biorcy narządu. Dane osobowe potencjalnego dawcy, finalnego dawcy, potencjalnego biorcy i finalnego biorcy są objęte tajemnicą. Podlegają ochronie w przepisach o tajemnicy zawodowej i służbowej oraz w przepisach podmiotów medycznych.

Przeszczep narządów - praktyka

Pobranie narządów do przeszczepienia jest w praktyce traktowane jako operacja chirurgiczna. Przepisy prawa nakazują lekarzom-operatorom traktować ciało i narządy dawcy z należytym szacunkiem. Po operacji przeszczepu, lekarz zobowiązany jest do nadania zwłokom należytego wyglądu. Do przeszczepu przekazywane są tylko narządy pochodzące od ludzi zdrowych. Dlatego operację przeszczepu poprzedzają wnikliwe badania, które mają wykluczyć pewne choroby. Chodzi oczywiście o ochronę biorcy. 

Narządy pobierane do przeszczepu to: 

serce, 

płuca, 

wątroba, 

nerki, 

trzustka, 

jelito cienkie.

Nielegalny obrót narządami do przeszczepu

To ogromny problem na całym świecie. Związany jest oczywiście z wielkimi zyskami handlarzy i nielegalnych klinik transplantacyjnych. Polskie prawo zawiera bardzo rygorystyczne sankcje karne za: rozpowszechnianie ogłoszeń o odpłatnym zbyciu organu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu w celu przeszczepienia. Sprawcy takich przestępstw podlegają karze grzywny albo karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do jednego roku. Samo pobieranie narządów do przeszczepu bez zezwolenia zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat. Handel ludzkimi komórkami, tkankami lub narządami (w tym pośredniczenie w takim procederze) grozi pozbawieniem wolności od 6 miesięcy do 5 lat. Najsurowsza kara to do 10 lat pozbawienia wolności. Grozi ona osobom, które przeszczepem narządów zajmują się na dużą skalę.

Kto zarządza przeszczepami w Polsce?

Najważniejszym urzędem zarządzającym przeszczepami w Polsce jest Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do Spraw Transplantacji „Poltransplant”. To państwowa jednostka podlegająca Ministrowi Zdrowia, z siedzibą w Warszawie.

Najważniejsze zadania Poltransplantu:

koordynacja pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów na terenie kraju;

prowadzenie centralnego rejestru sprzeciwów;

prowadzenie krajowej listy osób oczekujących na przeszczepienie;

prowadzenie rejestru przeszczepień;

prowadzenie rejestru żywych dawców;

prowadzenie rejestru szpiku i krwi pępowinowej;

koordynacja poszukiwania niespokrewnionych dawców szpiku i krwi pępowinowej ze wstępnym przeszukaniem rejestru szpiku i krwi pępowinowej;

prowadzenie działalności edukacyjnej mającej na celu upowszechnianie leczenia metodą przeszczepiania komórek, tkanek i narządów;

współpraca z innymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi w dziedzinie wymiany komórek, tkanek i narządów do przeszczepienia;

przyjmowanie wniosków od jednostek, w sprawie nadania tytułu Zasłużonego Dawcy Przeszczepu;

przyjmowanie wniosków od jednostek, w sprawie pozwoleń Ministra Zdrowia na działalność transplantacyjną na terenie kraju;

organizowanie szkoleń w zakresie pobierania, przechowywania i przeszczepiania narządów oraz szpiku i komórek krwiotwórczych krwi obwodowej oraz prowadzenie listy osób, które takie szkolenia odbyły;

przekazywanie danych potencjalnych dawców szpiku do europejskich i światowych rejestrów szpiku i krwi pępowinowej.

W skład Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji wchodzą:

Zespół do Spraw Edukacji i Promocji Transplantologii;

Zespół do Spraw Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Komórek, Tkanek i Narządów i Krajowego Rejestru Przeszczepień;

Zespół Prowadzący Centralny Rejestr Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej;

Zespół Prowadzący Centralny Rejestr Sprzeciwów na Pobranie Komórek, Tkanek i Narządów ze Zwłok Ludzkich;

Zespół Prowadzący Krajową Listę Osób Oczekujących na Przeszczepienie oraz Centralny Rejestr Żywych Dawców Narządów.

Zespół do Spraw Współpracy Międzynarodowej;

Samodzielne Stanowisko Pracy Osoby Odpowiedzialnej za Sprawy Obronne;

Zespół do Spraw Finansowych i Osobowych.